door Anne ter Borg
oktober 2025

In de tweede helft van de 17e eeuw en het begin van de 18e eeuw beleefde de piraterij een hoogtepunt in de Cariben. Piraten zoals Zwartbaard en Henry Morgan maakten de Noord-Atlantische Oceaan onveilig. Wie denkt aan piraterij, denkt meestal aan meedogenloze mannen en niet zo snel aan vrijbuitende vrouwen. Toch zijn er veel vrouwelijke piraten bekend, zoals Grace O’Malley, Rachel Wall en, wat verder weg, Ching Shih. Hoewel deze vrouwen net zo goed actief waren in de Cariben en elders op de Zeven Zeeën, is één van hen volgens de overleveringen ook dichter bij huis geweest.

Mary Read

Mary Read (ca. 1690 - 1721) is vooral bekend in connectie met medepiraat Anne Bonny (ca. 1698 - ca. 1782). Deze twee zijn de enige vrouwelijke piraten waarvan primaire historische bronnen bekend zijn uit de ‘Gouden Eeuw’ van de piraterij, zoals een gedetailleerde beschrijving van hun proces in 1720. Beiden waren in dienst van Kapitein John Rackham (1682 - 1720) en zijn, ondanks een schamele twee maanden durende piratencarrière, twee van de bekendste piraten uit die tijd.

A History of Pyrates

Die bekendheid is voornamelijk te danken aan Captain Charles Johnson, zeer waarschijnlijk een pseudoniem. In 1724 verscheen zijn boek genaamd A General History of the Pyrates. Hierin zijn de biografieën opgenomen van een aantal van de bekendste piraten uit de ‘Gouden Eeuw’. Ook worden in dit boek alle kenmerken die we tegenwoordig met piraten associëren beschreven. Aan de ene kant lijkt Johnson onderzoek te hebben gedaan naar piraterij en de mensen die hij beschrijft in zijn boek. Aan de andere kant heeft hij de gaten in het verhaal waar hij geen bronnen voor had zelf opgevuld. Het boek is dus voor een groot deel fictief en kan niet zomaar als waarheid aangenomen worden.

Jeugd

In het geval van Mary Read geldt dat Johnson haar vroege jeugd waarschijnlijk grotendeels verzonnen heeft. Volgens Johnson zou Mary’s moeder getrouwd zijn geweest met een matroos. Uit dit huwelijk werd een zoon geboren, maar helaas niet voordat de matroos stierf op zee. Mary’s moeder was nu dus een weduwe met een pasgeboren kindje. Na de dood van haar man kreeg ze een buitenechtelijke relatie waaruit Mary geboren werd. Om de schande te ontlopen, verliet ze Londen met haar twee kinderen en ging ze bij een vriendin wonen. Helaas overleed haar zoon kort na de verhuizing. Haar familie en schoonfamilie wisten niet van Mary’s bestaan af, dus om niet door de mand te vallen en de toelage te kunnen behouden die ze van haar schoonfamilie kreeg, verkleedde ze Mary als haar zoon. Voortaan zou Mary door het leven gaan als Mark.

De Drie Hoefijzers

In haar tienerjaren nam Mary als Mark dienst in de Engelse marine en later het veldleger en zou uiteindelijk tijdens de Spaanse Successieoorlog (1701-1714) in Vlaanderen terechtkomen. Hier werd ze verliefd op een collega. Ze besloot hem te vertellen dat ze een vrouw was. Blijkbaar schrok hem dat niet af, want aan het einde van de campagne kochten ze samen vrouwenkleding voor haar en stapten ze in het huwelijksbootje. Ook namen ze samen ontslag en het is hier dat Johnson iets opmerkelijks zegt: “(…) and they immediately set up an Eating House or Ordinary, which was the Sign of the Three Horse-Shoes, near the Castle of Breda, where they soon run into a good Trade, a great many Officers eating with them constantly.” The Three Horse-Shoes, in het Nederlands de Drie Hoefijzers. Dit is een verwijzing die je niet zou verwachten in een Engelse tekst uit het begin van de achttiende eeuw.

Bierbrouwerij De Drie Hoefijzers had een lange bestaansgeschiedenis. De brouwerij werd in 1538 in de Boschstraat opgericht door Hendrik van den Corput. Voor die tijd had Corput een brouwerij gehad in de Catharinastraat, maar tijdens de stadsbrand van 1534 is het bedrijf, samen met de rest van de stad, volledig verwoest. Zijn nieuwe woning en brouwerij aan de Boschstraat 5 heette in eerste instantie nog niet De Drie Hoefijzers, maar Den Boom. Vanaf 1628 is de brouwerij De Drie Hoefijzers gaan heten. De brouwerij zou zo’n 350 jaar aan de Boschstraat 5 te vinden zijn. In 1887 verhuisde het bedrijf, onder leiding van de familie Smits van Waesberghe, naar de Ceresstraat. Uiteindelijk werd het bedrijf in 2004 opgeheven.

Aan het begin van de achttiende eeuw was De Drie Hoefijzers dus nog gevestigd in de Boschstraat. Het lag redelijk dicht bij het kasteel, dus zit er een kern van waarheid in het verhaal van Johnson? Gelukkig weten we door middel van bewaard gebleven akten precies wie de verschillende eigenaars zijn geweest. Brouwer Johannes Meerman was de eigenaar tot zijn dood in 1702. Meerman had een minderjarige zoon, dus het waren zijn voogden die de brouwerij vervolgens in 1703 verkochten aan Johannes van Amelsvoort en zijn vrouw Cornelia Hulshoudt. Pas in 1740 zou het overgenomen worden door hun dochter en haar echtgenoot. Dit betekent dat Van Amelsvoort dus de eigenaar van brouwerij was in de tijd dat Mary Read in Breda zou zijn geweest. Hij was zelfs nog de eigenaar toen Johnson zijn biografie schreef.

Nu zullen de oplettende lezers in de gaten hebben dat Johnson het niet heeft over een brouwerij, maar over een “Eating Hourse or Ordinary”, een herberg dus. Hij hoeft het dus niet over de brouwerij te hebben, maar er is ook geen bewijs dat er elders in de stad een herberg heeft bestaan met dezelfde naam.

Van gastvrouw tot piraat

Mary en haar man zijn volgens Johnson een tijdje de eigenaren van De Drie Hoefijzers geweest, maar hij zegt niet voor hoe lang. Wat in ieder geval wel duidelijk is, is dat haar man komt te overlijden. Het is hier dat Mary besluit om het leger weer in te gaan. Ze kwam terecht in een grensplaats, maar Johnson zegt niet precies waar. Toch verliet ze het leger al snel. Omdat de Spaanse Successieoorlog allang voorbij was, was er niet veel te doen in het leger. Ze besloot om vanuit Holland aan boord van een schip te stappen dat koers zette voor het Amerikaanse continent.

Onderweg naar Amerika werd het schip aangevallen door piraten en werd Mary toegevoegd aan de bemanning. Uiteindelijk kwam ze terecht in de bemanning van John Rackham, maar uit het verhaal van Johnson blijkt niet duidelijk wanneer dit gebeurd zou zijn. Hij vertelt namelijk dat Mary en de rest van de originele piratenbemanning zichzelf, na een proclamatie van de koning, hebben overgegeven aan de Engelsen, in ruil voor vrijheid. Mary zou niet tevreden zijn geweest met dit rustige leven en zich hebben gevoegd bij een bemanning van privateers, ofwel kapers voor huur. Toch zou ook dit niet lang duren, want Mary en een aantal andere bemanningsleden pleegden al snel een muiterij en werden opnieuw piraten. Of John Rackham hier ook bij was, komt niet duidelijk uit de tekst van Johnson naar voren. Wanneer het gebeurde maakt niet zo veel uit, maar uiteindelijk komt Mary in dienst van Rackham. Het is hier dat ze Anne Bonny ontmoet.

Een relatie met Anne 

Ook Anne was verkleed als man, maar beide vrouwen waren niet op de hoogte van elkaars situatie. Volgens Johnson werd Anne verliefd op Mary, of tenminste, de man voor wie ze Mary aanzag. Dit is de reden dat Anne aan Mary liet weten een vrouw te zijn. Hierop moest Mary hetzelfde toegeven. Wat de precieze relatie tussen deze twee vrouwen was is niet zeker. De afgelopen jaren wordt het verhaal van Mary en Anne vaak in een queer perspectief gezet. De reden hiervoor is duidelijk: de vrouwen waren close. Dit is ook iets wat Johnson opmerkt: “(…) but this Intimacy so disturb’d Captain Rackam, who was the Lover and Gallant of Anne Bonny, that he grew furiously jealous, so that he told Anne Bonny, he would cut her new Lover’s Throat (…)”. Volgens hem was Rackham enorm jaloers op Mary, maar toen Anne hem vertelde dat ook Mary een vrouw was, kalmeerde hij wat. Je zou de relatie tussen Mary en Anne absoluut kunnen lezen als romantisch. Aan de andere kant weten we ook dat beide vrouwen relaties hadden met mannen: Anne met Rackham en Mary met een ander bemanningslid. Beiden verklaarden ook zwanger te zijn tijdens hun strafproces. Wat de situatie precies is geweest weten we niet, maar dat maakt dit verhaal niet minder interessant voor de studie van queer geschiedenis.

Veroordeling

Mary en de overige bemanningsleden van Rackham werden uiteindelijk gevangengenomen door de Engelsen. Piraterij was een misdaad waarvoor je gemakkelijk de doodstraf kon krijgen en dat bleek ook wel. Een groot gedeelte van de bemanning werd opgehangen, inclusief kapitein Rackham. Mary en Anne werden op dezelfde dag voorgeleid, 28 november 1720. De rechtszaken tegen Rackham en zijn bemanning zijn destijds allemaal opgetekend in het boek The Tryals Of Captain John Rackham and Other Pirates. Het proces van Mary en Anne was een sensatie. Het publiek was verbijsterd dat er vrouwen waren die een piratenleven begeerden. Mary en Anne probeerden zich nog te verdedigen, maar het mocht niet baten. Het werd snel duidelijk dat er voldoende bewijs was van piraterij. De vrouwen werden ter dood veroordeeld. Wel stelden ze allebei dat ze zwanger waren. Het was verboden om zwangere vrouwen te executeren, dus moest er eerst onderzocht worden of die claims klopten. Helaas mocht dit voor Mary niet baten. Ze werd ziek in de gevangenis en kwam te overlijden. Op 28 april 1721 werd ze begraven in Jamaica.

Bronnen:
Baldwin, R. (red.) The Tryals of Captain John Rackham and Other Pirates, 1721, https://archive.org/details/the-tryals-of-captain-john-rackham/mode/2up.
Brants, L. Vijf eeuwen queer Breda, 2025.
Erfgoedweb, De Drie Hoefijzers, laatst bezocht 02-10-2025, https://erfgoed.breda.nl/erfgoed/archief/de-drie-hoefijzers.
Hoeks, R. Mary Read: Bredase herbergierster en piraat, laatst bezocht 26-09-2025, https://www.brabantserfgoed.nl/page/9905/mary-read.
Johnson, C. A General History of the Pyrates, 1724, https://dn790001.ca.archive.org/0/items/generalhistoryof00defo/generalhistoryof00defo.pdf.
Mijnssen, D. C. J. Bierbrouwerij 'De Drie Hoefijzers' te Breda, De Oranjeboom jaarboek 25 (1972), https://deoranjeboom.nl/wp-content/uploads/2015/02/Jb-25-1972-06.pdf
Simon, R. A. Pirate Queens: The Lives of Anne Bonny & Mary Read, 2022.

Lees hier alle Bredase verhalen.