door Mieke Rijkers
april 2021

Eind negentiende eeuw woedde er in Breda een discussie over de vraag of het niet de hoogste tijd was voor een nieuwe schouwburg. Breda had al wel een schouwburg maar dit gebouw aan de Oude Vest was met zijn 230 zitplaatsen veel te klein. De burgerij had behoefte aan een grotere schouwburg, liefst met een tuin, waar in de zomer concerten konden worden gegeven. In 1879 nam een groep vooraanstaande Bredanaars het initiatief om de Vereniging Buiten-sociëteit op te richten. In amper twee jaar tijd lukte het hen om een vereniging én een schouwburg uit de grond te stampen. Op 10 juli 1881 opende de nieuwe stadsschouwburg Concordia feestelijk zijn deuren.

Voorlopig Comité

Twee jaar daarvoor, in oktober 1879 was het startschot gegeven in een vergadering van enkele heren in de trouwzaal van het Stadhuis in Breda. Er werd besloten een vereniging op te richten om een buiten-sociëteit met schouwburg te realiseren. Dit gezelschap, onder leiding van de rentenier Lambert van Kakerken, liet in november 1879 een circulaire uitgaan ‘Aan de ingezetenen van Breda’, waarin zij hun plannen bekend maakten. In deze circulaire werd ook een begroting gepresenteerd. Om deze ambitieuze plannen te kunnen bekostigen, was er veel geld nodig. Het comité vroeg de burgers van Breda dan ook om ruimhartig aandelen te kopen in de op te richten vereniging. Het comité beloofde deze inschrijvers later bijeen te roepen zodat de nieuwe vereniging zijn statuten kon laten vaststellen en de leden een bestuur konden kiezen.

Perscrutavi en Paraenesis

Op 4 november 1879 verscheen er in de Bredase kranten al een reactie op dit plan. Het was een advertentie voor een pamflet met de titel De oprichting te Breda van ene Buiten-Societeit met Concert- en Schouwburgzaal. Dit werd onder het pseudoniem Perscrutavi uitgegeven. Meteen onder de advertentie werd een tweede pamflet aangekondigd, van de hand van een zekere Paraenesis, met de titel: Ne quid nimis of Julep, toegediend aan Perscrutavi.
Perscrutavi hekelde in zijn geschrift de verderfelijke ‘coterie- en clubgeest’ in de Bredase samenleving. Hij ondersteunde het initiatief van het Voorlopig Comité van harte en betreurde dat ‘de vroeger bekende joviale toon en verdraagzaamheid heeft moeten plaats maken voor eene ongekend verdeeldheid, die overal merkbaar is’.
Wat er in het pamflet van Paraenesis staat, is helaas niet bekend. Het is wel verschenen want in de Bredasche Courant van 18 januari 1880 reageerde iemand erop met een stukje onder de titel: ‘Studentenhaver, den hooggeleerden latijnachtigen heer Paraenesis aangeboden door een Stommerik’. Daaruit blijkt dat Paraenesis vooral kritiek had op de begroting en er geen vertrouwen in had dat het comité de gepresenteerde plannen waar kon maken.

De eerste bijeenkomst: werk aan de winkel

Terwijl in Breda de discussies doorgingen, werkte het Comité hard door. Op 16 december 1879 werd de allereerste vergadering van inschrijvers georganiseerd. Zij kwamen bijeen in de bovenzaal van het koffiehuis van de heer Jonkers aan de Grote Markt. De voorzitter Lambert van Kakerken en de secretaris Louis Schmid heetten de ruim 50 aanwezige inschrijvers (van de tot dan toe 134) van harte welkom. Van Kakerken sprak hen toe en betoogde hoe noodzakelijk hun missie was

want wilde deze stad hare positie behouden en niet geheel neerzinken tot een behoeftig oninteressant dorpke, zoo moet zij zich gelijk stellen met andere voorwaarts strevende steden in Nederland.

Er was enige urgentie want op dat moment waren er nog maar 500 van de 2500 aandelen aan de man gebracht. Het Voorlopige Comité werd daarom voortvarend tot 16 leden uitgebreid. Twee aan twee zouden zij Breda in gaan en de aandelen proberen te slijten. Het comité wees op haar voorlopige karakter en het feit dat zij slechts het mandaat had om de nodige gelden bij elkaar te krijgen. In deze eerste vergadering werd - op voorstel van Van Kakerken - ook besloten om de naam van de vereniging te veranderen van Buiten-Sociëteit in Concordia.

De tweede bijeenkomst: opgeven of doorpakken?

Op zaterdagavond 5 juni 1880 kwamen inschrijvers en belangstellenden voor de tweede maal bijeen. Toen bleek dat de enthousiaste voorzitter van het eerste uur, Lambert van Kakerken, de moed geheel verloren had. Op dat moment was er van de oorspronkelijke begroting van 125.000 gulden pas een bedrag van 30.000 gulden in aandelen bij elkaar gebracht. Van Kakerken opende de vergadering maar stelde meteen daarna voor om de vergadering maar weer te sluiten. Het was immers niet gelukt om de Bredase bevolking voldoende aandelen te laten afnemen. Hij was van opvatting dat de vergadering misschien maar moest besluiten dat de oprichting een onmogelijkheid was gebleken. Maar de bierbrouwer Vreede protesteerde. Ze konden toch een kleiner gebouw neerzetten en hun plannen zo toch verwezenlijken? Onder zijn leiding koos de vergadering een nieuw bestuur. Dit nieuwe bestuur ging, onder leiding van deze Jacob Elie Vreede, voortvarend te werk. Ze pasten de plannen aan, ze kochten van Van Kakerken 4000 m2 van de in zijn bezit zijnde vestinggronden. Ze stelden conceptstatuten en een huishoudelijk reglement op. In de vergadering van 16 september 1880 werd van al deze activiteit verslag gedaan, en werden de statuten en het reglement voorgelegd aan de leden en aangenomen.

Een reisje naar Antwerpen

In deze periode maakte het bestuur een reisje naar Antwerpen met de nieuw aangestelde architect J.M. Marijnen, die zelf ook lid was van de vereniging. Zij wilden zich laten inspireren door het theater El Dorado aldaar. De toneelzaal in het gebouw is niet lang daarna, rond 1903 veranderd in een overdekte markt. Op dit moment zijn er plannen om er een ‘urban jungle’ van te maken.
In hoeverre Marijnen, die zijn opleiding in Antwerpen had genoten, zich door dit gebouw heeft laten inspireren, laat ik graag aan de lezer over. Uiteindelijk ontwierp hij een mooie concertzaal die, vanwege het gekrompen budget, slechts ruimte bood voor een bescheiden entree, hal en koffiekamer. Later in 1890 zou er een nieuw voorgebouw en een sociëteitszaal met veranda, ook door hem ontworpen, bijgebouwd worden en nam het gebouw zijn huidige vorm aan.

Stadsschouwburg Concordia wordt werkelijkheid

Hierna volgden nog meerdere algemene vergaderingen, waarin allerlei praktische details geregeld moesten worden. In november 1880 werden bij Koninklijk Besluit de statuten van de vereniging goedgekeurd. De Vereniging Concordia was nu officieel een feit. Nu hoefden alleen het gebouw en de tuin nog gerealiseerd te worden. Dat liep allemaal zeer voorspoedig. Op 21 maart 1881 kon dan ook al plechtig de eerste steen gelegd worden. Voorzitter Vreede hield daarbij een toespraak waarin hij een toelichting gaf op de naam Concordia:

De naam, die het zal dragen CONCORDIA - dat is eendracht, overeenstemming - is begrepen door velen onzer inwoners, toen ze op de roepstem van eenigen de handen ineen sloegen om het in ’t leven te roepen.

En al heel snel daarna, namelijk op 10 juli 1881 kon Concordia feestelijk geopend worden. Concordia kende daarna nog een lange, veelbewogen geschiedenis met vele mooie voorstellingen en concerten. Tegenwoordig is de schouwburgfunctie overgenomen door het Chassé Theater. Voor de Stadsschouwburg Concordia is het doek definitief gevallen.

Lees hier alle Bredase verhalen.